حسن بن علی جوهریحسن بن علی جوهری، کنیه‌اش ابومحمد و لقبش مُقَنَّعی، محدّثِ ایرانی‌الاصل قرن پنجم می باشد. ۱ - زندگینامهدر باره شرح احوال او اطلاع چندانی در دست نیست. وی در شعبان ۳۶۳ در بغداد زاده شد، که به اشتباه ۴۶۳ آورده است. [۱]
خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج ۸، ص ۳۹۸.
[۲]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، ج ۲، ص ۱۲۶، الانساب.
در اصل شیرازی بود و در بغداد می‌زیست. [۳]
خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۸، ص۳۹۸.
[۴]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج ۲، ص ۱۲۶.
۱.۱ - سبب شهرتشهرتِ وی به جوهری، به سبب اشتغالش به کار جواهر فروشی بود [۵]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج ۲، ص ۱۲۵.
چنان‌که دلیل ملقب شدنش به «مقنّعی» (نقابدار یا کلاهخود پوشیده) هم این بود که به رسم مصریان و علمای آن دوره طیلسان می‌پوشید و تحت الحنک داشت [۶]
ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج ۱۸، ص ۶۹.
[۷]
ابن‌عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج ۳، ص ۲۹۲.
۲ - بعد علمیجوهری از کودکی به تعلم پرداخت و به ابوبکر احمدبن جعفربن مالک قَطیعی پیوست و کتابهایی چون مسندالعشره، مسند اهل‌البیت و نیز قطیعیات را از او روایت کرد. [۸]
خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۸، ص۳۹۸.
[۹]
ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج ۱۸، ص ۶۹.
وی آخرین کسی است که، به طریق سماع و اجازه ، از قطیعی روایت کرده است. [۱۰]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج ۲، ص ۱۲۵.
[۱۱]
ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج ۱۸، ص ۶۹.
جوهری از [[|مشایخ]] دیگری چون ابن‌صالح ابهری، ابن‌العباس وراق، ابن اسحاق صفار و دیگران حدیث نقل کرده است. [۱۲]
ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ‌الملوک و الامم، ج ۱۶، ص ۷۶ـ۷۷، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
همچنین راویانی چون ابونصربن ماکولا، ابوعلی بردانی، احمدبن بدران حلوانی، حسن‌بن احمد سقلاطونی و دیگران از وی حدیث نقل کرده‌اند. [۱۳]
ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج ۱۸، ص ۶۹ـ۷۰.
۲.۱ - نقل حدیثجوهری مجالس زیادی هم املا کرده [۱۴]
ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج ۱۸، ص۶۹.
که تاریخ نخستین املای وی بنا به نوشته ابن‌جوزی [۱۵]
ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ‌الملوک و الامم، ج ۱۶، ص۷۷، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
رمضان سال ۴۴۱، یعنی سیزده‌سال پیش‌از مرگش، است. خطیب بغدادی، معاصر وی بوده و روایاتی از او اخذ کرده است. [۱۶]
ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ‌الملوک و الامم، ج ۱۶، ص۷۷، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
همچنین سمعانی [۱۷]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج ۲، ص ۱۲۶.
نقل کرده است که کسی جز محمدبن عبدالباقی انصاری، با سند متصل و به طریق سماع، از جوهری برای او (سمعانی) روایت نکرده است.۳ - علاقه مندی هاجوهری به گردآوری کتاب علاقه‌مند بود واز بسیاری از کتابها دو نسخه داشت و بر روی آنها قید کرده بود که آنها را از چه کسی سماع کرده است. [۱۸]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج ۲، ص ۱۲۶.
وی همچنین به شعر و ادب وهمنشینی با پادشاهان علاقه داشت. [۱۹]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج ۲، ص ۱۲۶.
وثاقت و امانت‌داری جوهری را در نقل حدیث، شرح‌حال‌نویسان وی با الفاظ گوناگون وصف کرده و ستوده‌اند. [۲۰]
خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۸، ص۳۹۸.
[۲۱]
ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ‌الملوک و الامم، ج ۱۶، ص۷۷، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۲۲]
ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج ۱۸، ص ۶۸.
۴ - وفاتجوهری در ۷ ذیقعده ۴۵۴ در بغداد وفات یافت و گورستانِ باب ابرز دفن شد. [۲۳]
خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی، ج۸، ص۳۹۸.
[۲۴]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج ۲، ص ۱۲۶.
[۲۵]
ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ‌الملوک و الامم، ج ۱۶، ص۷۷، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
۵ - فهرست منابع(۱) ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ‌الملوک و الامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲. (۲) ابن‌عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب. (۳) خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی. (۴) ذهبی، سیر اعلام النبلاء. (۵) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسن بن علی جوهری»، شماره۵۲۳۰. |